گنجینه معماری شیراز

[Atash]

بررسی و تحلیل ساختار کالبدی باغ ارم شیراز (قسمت اول)

به نام خدا
بررسی و تحلیل ساختار کالبدی باغ ارم شیراز
استاد راهنما: دکتر مجتبی انصاری، مهندس مهدی فاطمی
فهیمه دهقانی (دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر دانشگاه تربیت مدرس)

چکیده
باغ در طول تاریخ همواره به عنوان بخشی از استخوان بندی شهر و از مهمترین شاخص های تعیین کننده کالبد و سیمای شهر بوده و همواره نقش هماهنگ کننده رابطه بین انسان و طبیعت را بر عهده داشته است. سرزمین ما از روزگاری به داشتن فضاهای سبز وسیع و باغهای مصفا شهرت داشته است از این رو شیوه های باغ سازی آن همواره مورد توجه سایر ملل جهان قرار گرفته است. اما متاسفانه امروز این فضاها مورد بی مهری قرار می گیرند و دیگر نشانی از گونه های متعدد باغ ایرانی به راحتی یافت نمی شود؛ بنابراین آنچه باقی مانده است میراثی از گذشتگان است که ما برای حفظ و نگهداری آنها مسئولیم. در این مقاله به معرفی باغ ارم شیراز که از جمله باغهای تاریخی و ارزشمند ایران است، می پردازیم و نقاط مختلف باغ را از دیدگاه معماری مورد بررسی قرار می دهیم. طبق اسناد گردآوری شده می توان باغ را به دو بخش مجزا تقسیم بندی کرد.بخش اول که در برگیرنده محور تاریخی باغ می باشد بیانگر هندسه موجود در باغ ایرانی است و بخش دوم که در سالهای اخیر طراحی شده است متاثر از شیوه باغسازی ژاپنی بوده است. باغ ایرانی و باغ ژاپنی دو الگوی کهن باغسازی در جهان بشمار می روند و نشات گرفته از دو فرهنگ متفاوت می باشند که ماحصل گذر از خود محوری ها در کنار هم قرار گرفتن این دو الگو می باشد که فی نفسه به طرحی مدرن تبدیل شده است. در طی این تحقیق در روش مطالعات کتابخانه ای سعی بر جمع آوری اسناد و مدارک تاریخی باغ نموده ایم تا شناخت دقیق تری از تاریخ باغ به دست آوریم و تلاش می شود تا با رویکردی تحلیلی روند تغییرات باغ را مورد ارزیابی و مقایسه قرار دهیم.

کلید واژگان
ساختار کالبدی، نظام آبیاری، گونه شناسی باغ ارم، باغ صخره ای، باغ ژاپنی

مقدمه
باغ و باغسازي بر خلاف معماري هميشه زاييده نيازهاي نخستين بشري نيست، از اين رو انسان، دنياي آرماني و تخيلهاي دست نيافته اش را بواسطه علاقه هميشگي به محيط هاي طبيعي، در باغسازي مي جويد و باغ آيينه اي تمام نما براي هر فرهنگ مي گردد. تمامي هنرها در باغ حضور مي يابند، تمامي حكمت ها جلوه مي كنند و خلاقيت هاي مهندسي به اوج مي رسند، باغ محملي مناسب براي شناخت خصوصيات و ويژگيهاي هر فرهنگ است."باغ طبیعت دست ساز بشر است، طبیعتی است برخاسته از ذهن و پرداخته به دست انسان" (ابوالقاسمی، 1371)
وجود تفاوت در اندیشه و فرهنگ موجب به وجود آمدن الگوهای متفاوت برای یک فضا شده است. یکی از این کهن الگوهای به وجود آمده شیوه باغسازی ایرانی است که بر اساس برخی از اسناد موجود پیشینه آن حداقل به دوران هخامنشی می رسد در طول تاریخ ایران ویژگی ها و اصول اساسی داشته است که آنرا از سایر باغ ها در سرزمین های دیگر متمایز می سازد. برخی از این اصول مانند چهار باغ و کاربرد شبکه های شطرنجی همواره در طراحی باغ های ایرانی استفاده می شده. باغ ارم از جمله باغ هایی است که اگر از تغییرات به وجود آمده در آن گذر کنیم، برخی از اصول باغسازی ایرانی در طراحی آن به چشم می خورد. این باغ از مشهورترین و باسابقه ترین باغ های تاریخی ایران به شمار می آید. دكتر بهمن كريمي درباره سبك و شيوه باغ ارم مي نويسد: "طرز ساختمان خيابان هاي آن عيناً طرز باغهائي است كه در زمان ساسانيان احداث گرديده است. در اطراف داراي خيابان هاي مستقيم زيبا و سروهاي بسياري خصوصاً سرو آزاد كه در هيچ نقطه ايران سروي بدين استواري نمي توان يافت منحصر به شيراز و بدين باغ است و آبشارهاي متعدد از هر جانب آن روان است. "
نام باغ ارم همواره سابقه تاریخی آن را به دوش می کشد. سنت های فرهنگی و اعتقادات مذهبی در به وجود آمدن باغ های ایرانی بسیار موثر بوده به طوری که باغ ایرانی را تمثیلی از بهشت دانسته اند و نام هایی همچون ارم را برای آن برگزیده اند و در آیه 7 سوره فجر آمده است که "ارم ذات العماد" و به علاوه در تفاسیر، داستان بهشت ارم را که یکی از افسانه های معروف قدیمی عرب است روایت کرده اند (الطبرسی، 1350) و در تاریخی مازندران در این رابطه آمده است که برخی برآنند که ارم "باغ شداد" است که چون هود پیغمبر توصیف بهشت اله تعالی کرد، وی در عوض بساخت بنابراین که شداد از احفا ارم است این باغ را اضافت بدو کرده، ارم می گویند. (گیلانی، 1352) طبق گفته علیرضا آریان پور در کتاب پژوهشی در شناخت باغ های ایران وجه تسمیه باغ ارم نیز به همین تفسیر باز می گردد.
طبق اسناد و مدارک از دوره قاجار به بعد شیوه باغسازی ایرانی به تدریج تحت تاثیر معماری و فرهنگ سایر ملل، تغییر یافت و فضاهایی پدید آمد که کاربرد خطوط و فضاهای منحنی شکل و گیاهان مختلف از ویژگی های آن است؛ (سلطانی، 1386، ص48) این باغ نیز از این تغییرات مصون نمانده است و در قسمت تاریخی باغ و قسمت های الحاقی آن شاهد این تاثیر می باشیم.

پیشینه تاریخی باغ ارم شیراز:
پیشینه تاریخی این باغ به دوران سلجوقیان بازمی گردد و در تمام دوران آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته است. درکتاب پژوهشی در شناخت باغ های ایران و باغ های تاریخی شیراز، احتمال داده شده است که این باغ به دستور اتابک قراچه حاکم فارس احداث شده است. بعد از اتابک قراچه تا زمان شیخ ابواسحاق اینجو حاکم سلسله آل اینجو اطلاعی از سرنوشت باغ در دست نیست اما با توجه به اشاره حافظ در یکی از غزلیاتش مشخص می شود که در این دوران باغ در اختیار حکومت آل اینجو بوده است.
در گلستان ارم دوش چو از لطف هوا زلف سنبل ز نسیم سحری می آشفت
گفتم ای مسند جم، جام جهان بینت کو گفت افسوس که آن دولت بیدار بخفت
پس از انقراض سلسله آل اینجو، باغ ارم هم به مالکیت سلاطین آل مظفر درآمده است. از وضعیت باغ در دوران صفویه اطلاع دقیقی در دسترس نیست، باغ ارم و باغ های اطراف آن در نوشته های دوره صفویه چندان توصیفی از آنها نشده ولی نوشته های جهانگردان خارجی حکایت از آبادی و شکوه باغ های آن دارد. اما از عصر صفویه به بعد باغ های ایران و خاصه شیراز پیوسته رو به توسعه و آبادی بوده است و برخی از باغ های قدیمی از جمله باغ ارم در این دوران مرمت شده است. ( آریان پور، 1365، ص308)

تصویر 1: اندرون باغ ارم و ضلع شرقی آن در عهد قاجاریه
ماخذ: آرشیو عکس ارگ کریمخان شیراز

از اواخر دوران زندیه تقریبا بیش از 75 سال باغ در تصاحب سران ایل قشقائی بوده است. جانی خان قشقائی که از دوره فتحعلی شاه قاجار تا این اواخر مدت مدیدی این باغ را در اختیار داشته اند و از آن به عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده می کرده اند. علیرضا آریان پور در کتاب خود به نقل از فرصت الدوله شیرازی می نویسد نخستین ایلخان این خاندان (جانی خان و پسرش محمد قلی خان) عمارتی مرغوب در این باغ بنا نهاده اند. بهر حال پس از چندی باغ به تصرف و مالکیت دولت درآمده و به دانشگاه شیراز واگذار شده است و مدت ها به عنوان کاخ پذیرایی از آنجا استفاده می شده است. در سال 1345 – 1350 این باغ زیر نظر مسئولین دانشگاه تعمیر اساسی شده است و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه تایی به آن افزوده شده است. (آریان پور، 1365، ص 312)


تصویر 2: پلان اولیه باغ ارم
ماخذ: آریان پور، 1365، پژوهشی در شناخت باغهای ایران، ص320



تصویر 3: پلان برداشت شده از باغ در سال های اخیر. ماخذ: آرشیو دانشگاه شیراز

عمارت اصلی باغ ارم:
شیوه معماری عمارت اصلی باغ ارم شیراز که در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بنا گردیده با ویژگی هایی که دارد همچون سایر بناهای آن دوره پیروی از اسلوب معماری زندیه و صفویه است؛ چرا که ساختمان هایی که از دوره صفویه تا قاجاریه باقی مانده اند بیشتر در میان باغ های بزرگ که دارای جویها و حوض های فواره دار بوده ایجاد گردیده اند و طرح کلی آنها به یکدیگر شباهت زیادی دارد.
ساختار کالبدی باغ ارم:
با توجه به مدارک موجود در طراحی اولیه باغ ارم برخی از اصول رایج در باغسازی ایرانی مانند نظام مشخص ، ترکیبات ساده و موزون، خطوط مستقیم و عمود بر هم و خوانایی اجزا رعایت شده است. اما این اصول در طول زمان تغییر یافته به گونه ای که در قسمت های شمالی و شمال غربی باغ ارم دیگر شاهد اینگونه طراحی نیستیم. این تغییرات در بسیاری از بخش ها، سیمای باغ ارم را از یک باغ ایرانی به مفهوم واقعی آن به باغ دیگری تبدیل کرده است.

تصویر 4: پلان تغییر یافته باغ در طول زمان، تحلیل، ماخذ: نگارنده

[نمایش لینک، فقط برای اعضای سایت امکان پذیر است. ]
تصویر 5: طراحی پلان اولیه باغ به صورت شبکه های شطرنجی، ماخذ: نگارنده

محور اصلی باغ در شکل اصیل و در حال تکامل یافته اش، که امروز بخشی از آن تفکیک و تخریب شده است، از لحاظ چشم انداز و همچنین به لحاظ ساختار فضایی، دست کم چهار بخش کلی را دارا بوده است. امروزه به دلیل تخریب بخشی که در سمت جنوب و در پائین ترین خیابان عرضی باغ واقع بوده است و نیز به دلیل تخریب کوشک پایین باغ و فضاسازی های خاص پیرامونش و دگرگونی های دیگری که در طول زمان به وجود آمده، آن چشم انداز، ساختار و ویژگی های اصلی خود را از دست داده است.


تصویر 6: عمارت پائینی باغ ارم در زمان قاجار
ماخذ: آریان پور، 1365، پژوهشی در شناخت باغهای ایران، ص 312

چهار بخش محور یاد شده که در امتداد هم واقع اند، توسط بناهای داخل باغ قطع می شود، اما به لحاظ ساختاری و هندسی، اندامی یگانه به حساب می آمده اند که فضای باغ را به نظم در می آورده است اما در نقشه های جدید نظم هندسی چندان به چشم نم یخورد. بخشی از محور مذکور که متصل به میان کرت و استخر مقابل کوشک اصلی است، با ردیفی از درختان سرو، با فاصله و به صورت شمرده محصور شده است.



تصویر 7: خیابان رسمی بین دو کوشک
ماخذ: آریان پور،1365، پژوهشی در شناخت باغهای ایران، ص 320

این قسمت که همچون خیابانی رسمی ترین بخش از محور اصلی باغ را تشکیل داده است، به دلیل بلندی بر دیگر بخش های خیابان مسلط است و با داشتن جویی در میان خود به استخر باغ و کوشک اصلی متصل می شود. این محور در طول مسیر خود با رسیدن به کوشک و خلوت باغ، چهره و مقیاسی جدید را ارائه می دهد. (عمرانی، 1383)

[نمایش لینک، فقط برای اعضای سایت امکان پذیر است. ]
تصویر 8: قرار گیری کوشک در یک سوم محور باغ

[نمایش لینک، فقط برای اعضای سایت امکان پذیر است. ]
تصویر 9: محور اصلی. نحوه کرت بندی باغ از بین رفتن نظم هندسی کاشت را نشان می دهد.

[نمایش لینک، فقط برای اعضای سایت امکان پذیر است. ]
تصویر 10: مسیر آب در محور اصلی، ماخذ: نگارنده

نظام آبیاری باغ:
بخش های مختلف این محور و شالوده باغ توسط محور آبی که از بالاترین بخش باغ وارد می شود و در خیابان اصلی حضور می یابد به یکدیگر پیوند می خورد. باغ ایرانی به جایگاهی نیازمند است که به آب این ماده حیات بخش دسترسی داشته باشد. آب در طول محور اصلی و در قسمت الحاقی باغ به صورت های گوناگون متجلی شده و فضاهای مختلفی را ایجاد کرده است. محور آب در میانه باغ و در بین درختان نارنجستان به شکلی کشیده، احساسی به مراتب شدیدتر و متنوع تر را به بیننده القا می کند. بعد از آن در مقابل عمارت و در میان کرت باغ که در امتداد خیابان اصلی است استخری بزرگ با آبی ساکن محور را به کوشک پیوند می زند. زمانی که جریان آب در باغ به خاطر کم بودن آن به اندازه ای نباشد که کرت ها را بطور دائم آبیاری کند، آب در استخر جمع شده و بعد از آن دفعتاٌ و با سرعت در نهرها جریان می یابد. در چنین حالتی نیز حرکت آب منظم بوده و استخر ذخیره نیز از عناصر تشکیل دهنده نظام آبیاری می شود و در شکل استقرار خود به نظم هندسی باغ نیز کمک می کند. محور آب علاوه بر تاکید گذاردن بر محور های اصلی و فرعی، از طریق نهرها و جوی ها و حوض ها و حوضچه ها در باغ به صورتی حرکت می کند که بتواند تمام باغ را آبیاری نماید. چنان که از نقشه های قدیمی برمی آید جریان به حوزه کوشک پائینی می آید و پیوند دهنده دو کوشکی که در امتداد این محور طولی قرار داشته اند، بوده است.


تصویر 11: نظام آبیاری باغ
ماخذ: نگارنده

به گفته دونالد ویلبر "به آسانی می توان تجسم کرد که چگونه مالکان اولی این باغ، کوشک اصلی را ترک می کردند و گردش کنان خیابانی را که در کنار استخر قرار گرفته بود می پیمودند و در کوشک پایین باغ می آرمیدند و از خستگی راه می آسودند."
ایجاد یک تغییر جدید در ساختار باغ را می توان در سومین بخش از محور اصلی مشاهده کرد که با تغییر در نحوه حضور آب و حذف آن در میانه خیابان و هدایت آن به کناره ها تحقق یافته است. امروزه از بخش چهارم و در واقع جنوبی ترین قسمت محور اصلی اثری باقی نمانده است اما در برخی از نقشه ها می توان تبدیل آنرا به خیابانی آزاد و غیر رسمی که همچون محوطه ای باز خود نمایی می کند، مشاهده کرد. (عمرانی، 1383)
[نمایش لینک، فقط برای اعضای سایت امکان پذیر است. ]
تصویر 12: محور اصلی باغ در عهد قاجاریه
ماخذ: آرشیو عکس ارگ کریمخان شیراز

نحوه کاشت درختان سرو در باغ های شیراز بیشتر ناشی از فلسفه متبلور در آنها، نماد گرائی و هندسه و تناسباتشان است تا شاعرانگی ایرانی آنها. در گذشته ردیف درختان سرو در قسمت شمال شرقی حریم باغ را تعریف می کرده اند و امروزه محدوده باغ توسط نرده های فلزی تعریف می شود. محدوده جنوب غربی باغ ارم با هجوم محوطه های مسکونی بسته شده است و در محدوده بالایی محور اصلی و همچنین در طول خیابان عرضی در میانه باغ، ردیفی از درختان نارنج در دو سوی جوی میانی خیابان به چشم می خورد که به نظر می رسد که مربوط به سالهای اخیر باشند.

[Atash]

بررسی و تحلیل ساختار کالبدی باغ ارم شیراز (قسمت دوم)

+

گونه شناسی باغ ارم:
باغ ارم از لحاظ گونه شناسی، تا اواخر دوران زندیه یک باغ "حکومتی" می باشد و از اواخر دوران زندیه و سلطنت فتحعلی شاه قاجار با واگذاری آن به سران ایل قشقایی به یک باغ "سکونتی - حکومتی" تبدیل می شود به نحوی که بخش بیرونی محل انجام تشریفات فرمانروایی خان قشقایی می شود و بخش اندرونی، بخش خصوصی و اقامتگاهی مجموعه به شمار می رفته است. در سال 1345 با واگذاری باغ به دانشگاه شیراز باغ به محل تدریس و سپس به یک باغ گیاهشناسی تبدیل می شود.

باغ صخره ای:
در بخش دوم از باغ ارم یعنی در قسمت شمال و شمال غربی شاهد الحاقاتی هستیم که در سالهای اخیر به آن افزوده شده است. هنگام تعمير و بازسازي باغ سه حوض آب نما در اراضي قسمت جديد ضلع شمال غربي ساخته شده است. يك ميدان ورزشي هم در همين قسمت و در شمال ديوار اندرون احداث گرديده است. اگر نقشه قدیمی و متاخر باغ را با یکدیگر مقایسه کنیم (تصویر شماره 4) متوجه می شویم که باغ صخره ای نیز جایگزین کاشت هندسی درختان ضلع غربی شده است. این قسمت از باغ با الهام از باغ های ژاپنی طراحی شده است؛ بنابراین همواره سعي شده است كه ازطبيعت تقليد شود و طرح کاشت طوري انجام شود كه شبيه به يك منظره طبيعي در مقياس كوچكتر باشد و درطراحي سعی بر این بوده است که از سه عنصر سنگ، آب وگياه تا حد مطلوب استفاده گردد.


تصویر 13: باغهای خاور دور، ماخذ:

سنگ: (پله هاي سنگي، پياده روهاي سنگي)
در استفاده از اين عنصرطبيعي، دقت لازم به منظور حفظ ويژگيهاي كاربردي آن در فضاهاي مختلف اعم از جوی ها و حاشيه برکه مصنوعی و پراكنش آن درباغچه ها صورت گرفته است. بدين ترتيب تمام مسير جريان آب از محل رسيدن به برکه، پياده رو و حاشيه های آن از سنگهاي صخره اي موجود با شكلهاي طبيعي پهن، گرد، عمودي و … استفاده شده است و درجاگذاري اين سنگها براي ايجاد مناظر زيبا درتركيب با دو عنصرآب و گياه دقت لازم به عمل آمده است.
آب:
در سبک باغسازی ژاپنی آب اجازه رشد افقی باغ را می دهد و باغبان ها از آب به خاطر صدايش استفاده مي كنند. برکه را می توان مرکز توجه در یک باغ ژاپنی دانست که آب جوی ها به آن منتهی می شود. اطراف این محل باید تا حد امکان طبیعی جلوه دهد بنابراین آنرا از سنگ های رودخانه ای و تخته سنگ و گیاهان مناسب می پوشانند. از آنجايي كه كاربرد صحيح عنصر آب در فضاي سبز باعث افزايش زيبايي فضاهاي مربوطه مي گردد، در این قسمت از باغ نیز با پيش بيني يك برکه مصنوعی نسبتاً کوچک سعي شده است ازعنصرآب علاوه بر ايجاد مناظر زيبا، براي تلطيف هوا نيز بهره برداري گردد.

تصویر 14: برکه مصنوعی باغ ارم، ماخذ: نگارنده

گياه:
باغ ژاپني در همه فصول و همه وقت بايست جلوه خاص خود را داشته باشد. گياه اصلي ترين عنصركاربردي در باغهاي گياهشناسي محسوب مي گردد. نظر به اينكه گياهان داراي ويژگيهاي متعدد و قابل توجه مي باشند با استفاده صحيح از اين عنصر مي توان تمام اصول طراحي را در يك فضاي سبز به نمايش گذاشت. ازآنجايي كه در باغ هاي خاوردور (چين و ژاپن) از زيبايي رنگ برگ درختان و همچنين گل درختچه هاي دائمي براي ايجاد مناظر زيبا استفاده مي شود درطراحي اين قطعه نيز سعي شده است با كاربرد گياهان هم به صورت انفرادي وهم به صورت توده اي از ويژگيهاي آنها استفاده لازم به عمل آيد تا چشم اندازهاي زيبا و قابل توجهي ايجاد شود.



تصویر 15: سنگهای صخره ای و گیاهان موجود در باغ،
ماخذ: نگارنده

تركيب گياهان با حفظ مركزيت درياچه، با افزايش ارتفاع از درياچه به سمت بيرون از ويژگيهاي طراحي اين سايت مي باشد. استفاده از گونه هاي سوزني برگ، هميشه سبز و همچنين گونه هاي درختي خزان شونده با رنگهاي متنوع پائيزي و درختان و درختچه هاي گلدار به طوري كه در تمامي فصول زيبايي گل وجود داشته باشد وكاربرد درختان كوتاه و درختچه ها دركنار سنگهاي صخره اي به طور انفرادي ازديگر ويژگيهاي اين قطعه مي باشد.

منابع:
- ابولقاسمی, ل. (1376). باغ. تهران: سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران.
- انصاری, م. (بدون تاريخ). باغ ایرانی. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی .
- انصاری, م. (1386). جزوه درس مبانی معماری منظر. دانشگاه تربیت مدرس.
- انصاری, م., محمودی نژاد, ه. م. (1386). باغ ایرانی تمثیلی از بهشت. هنرهای زیبا , 39-48.
- باغ ایرانی حکمت کهن منظر جدید. (1383). انتشارات موزه هنرهای معاصر.
- بمانیان, م. ر., محمد شریف شهیدی, ع. ا. (87). بررسي بنيادهاي فرهنگي- محيطي در عناصر كالبدي باغ هاي ايراني. علوم و تكنولوژي محيط زيست .
- آریان پور، (1365). پژوهشی در شناخت باغهای ایران و باغهای تاریخی شیراز. تهران: فرهنگسرا.
- حیدرنتاج, و. (1385). گونه شناسی باغ ایرانی.
- سلطانی, م. (1386). شکل گیری بوستان های شهری در دوره معاصر. باغ نظر , 48-58.
- سمیعی, ک. (2). بررسي تطبيقي مفاهيم فرهنگي در باغ ايراني و ژاپني ( طراحي باغ فرهنگ ايران و ژاپن ). بازیابی از معماری منظر: [نمایش لینک، فقط برای اعضای سایت امکان پذیر است. ]
- طلایی, ا. باز زنده سازی عمارت هشتی و بادگیر باغ دولت آباد. پایان نامه دانشگاه آزاد.
- قهاری, ع. (1379). عمارت هشت بهشت باغ دولت آباد. معماری و فرهنگ , 82-84.
- کشور, م. ت. (1388, 12 1). بازیابی از باغ گیاهشناسی ملی ایران:- نعیما, غ. (1386). باغ های ایران. تهران: توس.
- نویسندگان, ج. ا. (1385). باغ ایرانی جلوه گاه بهشت. فرهنگ و هنر , 16.
- نویسندگان, گ. (1383). باغ ایرانی ، حکمت کهن ، منظر جدید. تهران: موزه هنرهای معاصر.
- ویلبر, د. صبا, م. د. (1348). باغ های ایران و کوشک های آن. تهران: علمی فرهنگی.

[Atash]

عمارت اصلي باغ ارم شيراز نمونه نسبتا كاملي از ساختمانهاي اواسط دوره قاجاريه است . شيوه معماري عمارت باغ ارم شيراز كه در دوره پادشاهي ناصرالدين شاه قاجار بنا گرديده با ويژ گيهائي كه دارد همچون ساير بناهاي همانند آن دوره پيروي از اصلوب معماري زنديه و صفويه است . حتي نقوش كاشيهاي نماي عمارت نيز تقليد كاملي از تصاوير روي ديوارهاي يكي از عمارات عهد صفويه ميباشد . اين ساختمان داراي سه طبقه است بام آن شيرواني است و در جلو ، ايواني دو ستوني با سقف مسطح دارد .
ساختمان فعلي باغ ارم شيراز كه واجد خصوصيات معماري دورة صفويه تا قاجاريه است در زمان پادشاهي ناصرالدين شاه ، بدستور و خواست حسنعلي خان حاج نصيرالملك شيراز با خراب كردن عمارت پيشين ، و برجاي آن بنا گرديده است . عمارت پيشين باغ ارم بوسيله جاني خان و محمد قلي خان ايلخاني قشقائي بنا شده بود . سازنده و مهندس عمارت با شكوه فعلي باغ حاجي محمد حسن معمار شيرازي است .
عمارت اصلي باغ ارم كه فعلا" موجود و از ساخته هاي دو نصير الملك بشمار مي آيد در سمت مغرب باغ قرار دارد . اين عمارت رو بمشرق و داراي سه طبقه است ، و از لحاظ معماري ، نقاشي ، حجاري ، كاشي كاري و گچبري شاهكار صنعت و هنر دوره قاجاريه است . طبقه زيرين كه هم سطح زمين است در وسط داراي يك تالار اصلي بنام حوضخانه است . دو طرف اين حوضخانه دو راهرو است و در انتهاي هر دو راهرو پله هائي براي رفتن به طبقه بالا ساخته شده است . در دو طرف راهروها نيز دو سالن بزرگ است . مجاور سالن ضلع جنوبي آشپزخانه خيلي وسيعي است . طبقه دوم عمارت ، در وسط ايواني بزرگ با دو ستون بلند دارد . در پشت اين ايوان يك سالن بزرگ واقع و دو جانب آن دو راهرو مي باشد كه بالاي آن دو گوشوار است و چهار طاق نيز در طرفين راهروها است . در دو طرف ايوان بزرگ دو ايوان كوچك رو بمشرق قرار دارد كه پشت آنها ارسي ها و درك هائي است . اين ايوانها هر كدام داراي دو ستون سنگي يكپارچه كوچك ميباشد. انتهاي شمالي و جنوبي عمارت نيز دو راهرو است . در ضلع جنوبي اين طبقه هم در بالاي آشپزخانه طبقه زيرين يك آشپزخانه وسيع و به همان اندازه وجود دارد . طبقه سوم در وسط داراي يك سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم است كه پنجره هاي آن به ايوان اصلي بازمي شود و در دو طرف اين سالن دو راهرو است . در جنب راهرو ضلع شمالي عمارت دو اطاق و در جنب راهرو ضلع جنوبي يك اطاق و يك سالن بزرگ است . دو ايوان نيز در دو طرف همانند ايوانهائي طبقه دوم و درست بالاي آنها قرار دارد بالاي آشپزخانه طبقه دوم در طبقه سوم بصورت تراس است .
هشت باب اتاق هم در جنوب ضلع شمالي عمارت اصلي و چسبيده به آن قرار دارد. اين مجموعه هشت اطاقي همان بار بندي است كه فرصت الدوله شيرازي در آثار عجم بآن اشاره نموده است . اين اتاقها در سالهاي اخير مرمت شده و در حال حاضر به واحد سرپرستي و امور اداري باغ اختصاص يافته است . در كنار در ورودي شرقي باغ نيز دو اتاق قرار گرفته كه براي سكونت نگهبانان و خدمه ايجاد شده است . در پشت ساختمان اصلي يعني در طرف مغرب باغ عمارت و محوطه اندرون قرار دارد . عمارت اندرون داراي دو سالن و پنج اتاق است .
ايوان ساختمان اصلي كه روبمشرق است چنانكه گفتيم در طبقه دوم و سوم قرار دارد . در جلو اين ايوان زيبا دو ستون سنگي يكپارچه بلند واقع شده و سرستونها به طرز ماهرانه اي حجاري شده است . نقش سرستونها را تصوير مرداني با لباسهاي دوره قاجاريه و گل و بوته هائي به طور قرينه تشكيل ميدهد .درميان ساختمانهاي دوره قاجاريه در شيراز ايوان دو ستوني باغ ارم از نظر دارا بودن تزئينات گچ بري زيبا بر ديوارهاي سه جانب آن نسبت به بناهاي مشابه داراي امتياز خاصي است .
كف سالنهاي طبقه پائين عمارت هم سطح زمين است . تالار مركزي واقع در طبقه پائين را كه به حوضخانه معروف است براي استراحت در روزهاي گرم تابستان ايجاد نموده اند . اين تالار داراي آب نمائي است و نهر آب از وسط آن ميگذرد و سپس به استخر بزرگي در جلو عمارت مربوط مي شود . در وسط تالار حوضخانه يك ستون سنگي حجاري شده قرار گرفته و ديوارها و كف تالار با كاشي هاي هفت رنگ كه به طرزي زيبا و ماهرانه بكار رفته مزين است . سقف حوضخانه با كاشيهاي معرق و هفت رنگ پوشيده شده كه تصاوير زيبائي از شكارگاهها و مناظر طبيعت و داستان خسرو و شيرين و نقوش ديگر را در بر دارد . كاشيهاي سقف حوضخانه را بايد از بهترين هاي اين هنر در دوره قاجاريه دانست .
كا شيهاي نماي عمارت نيز داراي زيبائيها و ويژگيهاي خيره كننده و دلپذيري است . كاشيكاري ها عموما" به سبك كارهاي دورة زنديه و قاجاريه است و طرحها و مناظر بديعي در آنها بنظر مي رسد . كاشيهاي نماي عمارت اصلي و عمارت اندرون باغ در اصطلاح اهل اين فن مشهور به كاشي هفت رنگ است .
از نظر هنر عالي نقاشي نيز اين عمارت بي نصيب نمانده است . سقف دو سالن طبقه سوم ساختمان كه باتيرهاي چوبي و تخته هاي منظم پوشيده شده داراي نقاشي هاي زيبا و بسيار نفيسي است . در اين نقاشيها گل و بوته و طرحهاي اسليمي و تابلوهاي متعدد از شكارگاهها و چهره زنان و تصاويري از قصرهائي بسبك اروپائي نشان داده شده است . اين نقاشيها شباهت زيادي به نقاشي هاي سقف ايوان و اتاقهاي عمارت ديوانخانه قوام الملكي يا باغ قوام كه اثر لطفعلي خان صورتگر است دارد . هنر ظريف نقاشي روي سقف كه اهل اين فن آنرا مرجوك ( بر وزن مردمك) نامند در دوره قاجاريه در شهر شيرازكاملا" رواج داشته است.


كتيبه هاي عمارت اصلي
ازارة ستونهاي جلو عمارت اصلي باغ ارم از سنگهاي يكپارچه "گندمك " كه بيش از دو متر بلندي دارد پوشيده شده است . تعداد اين ستونها ي سنگي هشت عدد است و روي شش عدد آنها كتيبه هائي است كه بر آنها اشعاري به خط نستعليق به طور برجسته كنده شده است . اشعار اين كتيبه ها از سعدي ، حافظ و شوريده شيرازي است . روي دو ستون ديگر نقش مردي با كلاه و لباس عشايري است . اشعار تمام كتيبه ها بدست استاد باشي حجار ساخته و حجاري شده است
اشعار سعدي و حافظ توسط فصيح الملك شوريده كه از دوستان نصيرالملك بوده براي كتيبه هاي باغ انتخاب شده است . اشعار سه كتيبه نيز از خود او است .
چنانكه از تاريخهاي روي كتيبه ها بدست مي آيد حجاري آنها بتدريج و طي چند سال انجام پذيرفته است . به جز كتيبه هاي ياد شده دو تخته سنگ آهكي نقش دار نيز در اين قسمت وجود دارد كه در دو طرف حوضخانه ميباشد و در وسط آنها پنجره اي آهني قرار گرفته و در پائين اين پنجره جوي آبي است و آب زلال و گوارا كه از باغچه اندرون وارد ساختمان حوضخانه مي شود و بعد از گردش در حوضچه در جوي زير نرده آهني جاري شده و سپس در اطراف استخر بزرگ و جويهاي خيابانهاي باغ روان مي گردد. نقش دو قطعه سنگ طرفين حوضخانه تصوير مردي است كه نيزه اي در دست دارد . اين نقش تحريف شده و تقليد نقوش دوره هخامنشي در تخت جمشيد با خصوصيات و لباس و كلاه يك مرد عشايري جنوب است . بر روي سنگهاي شش كتيبه ديگر نيز احتمالا نقش و نگارهائي بوده و بنظر ميرسد كه نقوش قبلي توسط استا باشي حجار محو شده و اشعارياد شده بر روي آنها به طور برجسته كنده شده است .

هلالي هاي بالاي عمارت باغ
در بالاي عمارات باغ ارم هلالي هاي زيبائي ساخته اند كه در اصطلاح معماران محلي فارس بآن " سنتوري " گويند اين هلالي ها كه كاشي هاي رنگين و نقش دار ساخته شده جذابيت خاصي بعمارت بخشيده است . شيوه كاشي كاريهاي اين هلالي ها همانند اكثر كاشي هاي دوره زنديه و قاجاريه است .در بالاي پشت بام و در پيشاني عمارات كه چشم انداز آن صحن باغ ارم است هلالي بزرگي بشكل سه ماهك بهم پيوسته قرار گرفته و داراي پنج مجلس كاشيكاري و تصوير چهره چندين شخص است . در هلالي مياني عمارت باغ ارم كه از همه بزرگتر است تصوير ناصرالدين شاه قاجار در حاليكه بر اسبي سفيد سوار است و نيم تاجي در جلو كلاه دارد نشان داده شده است . ساير نقوش اين هلالي مربوط به داستانهائي از فردوسي و نظامي و ادبيات كهن فارسي و قصه هاي مذهبي است . مجلس بالاي سر ناصرالدين شاه قاجار ، صحنه جلوس سليمان پيامبر و بلقيس همسر او را برتخت نشان ميدهدمجلس بالاي سر ناصرالدين شاه قاجار ، صحنه جلوس سليمان پيامبر و بلقيس همسر او را برتخت نشان ميدهد

در پشت سر آنها هيكل ديوهائي بدانگونه كه در اساطير آمده با دوشاخ بر روي سر نقش شده است و در مقابل آنها تصويرفيل و شتر و اسب و حيوانات ديگر است . اين صحنه ياد آور حكايت سليمان و ملكه سبا است . در گوشه اي از صحنه جلوس سليمان پيامبر در هلالي بالاي عمارت باغ ارم چهره رستم پهلوان نامي شاهنامه فردوسي با خصوصيات نقاشي دوره قاجاريه تصوير شده است . در طرف راست نقش ناصرالدين شاه صحنه اي از داستان عاشقانه شيرين و خسرو است .در قسمتي از نقوش كاشيكاري نماي ضلع جنوبي باغ قوام شيراز يا نارنجستان هم منظره حمام گرفتن شيرين در چشمه نشان داده شده است . صحنه طرف چپ نقش ناصرالدين شاه مجلس دعوت زليخا و زنان مصر از يوسف پيامبر ميباشد كه هر يك ترنجي در دست دارند و زليخا در صدر نشسته و زنان در حالي كه محو حسن و جمال يوسف شده اند بجاي ترنج دستهاي خود را بريده اند . در طرفين هلالي بزرگ بالاي ايوان عمارت ، چهار هلالي كوچكتر وجود دارد . در دو هلالي كوچكتر مياني مردي در پيكار با هلاهل نشان داده شده كه تحريف شده نقش در گاه شرقي كاخ صد ستون تخت جمشيد ميباشد و در موقع تعميرات كه چند سال پيش بوسيله دانشگاه شيراز انجام گرفته ، ساخته شده است . در دو هلالي بزرگتر طرفين بر روي كاشيهائي كه زمينه آن طرح هاي اسليمي است آهوئي را در چنگال پلنگ مي بينيم كه تقليد شده از شكاري در چنگال شير در تخت جمشيد ميباشد .دراصطلاح معماران محلي فارس باينگونه طرحها " گرفت و گير " گويند .
روي ستونهاي دو جانب ايوان بزرگ كه جلو طبقات دوم و سوم است با كاشيهاي هفت رنگ مزين مي باشد و در وسط آنها نقوش متعدد مجالس بزم و شكارگاه و سواران و زنان و گلها ساخته شده كه در حاشيه طرفين ايوان به طور عمودي و در وسط دايره هائي زير هم قرار دارد . نماي پشت عمارت كه به جانب اندرون است نيز داراي كاشي هاي نقش دار زيباست . بر روي هلالي بزرگ مياني پيشاني عمارت در اين قسمت نقش داريوش هخامنشي است كه از نقوش كاخهاي تخت جمشيد اقتباس شده است . در دو سوي نقش داريوش دو صحنه شكارگاه به سبك نقوش عهد هخامنشي ميباشد و در طرفين اين دو نقش تصوير شكارگا ههائي با خصوصيات دوره قاجاريه است . در هلالي هاي طرفين هلالي بزرگ نقش دو شير و خورشيد بچشم مي خورد و در بالا تصوير دو فرشته است كه تاجي بر روي سر دارند . در حاشيه پنجره هاي نماي غربي عمارت كاشي هاي هفت رنگ با نقوش گوناگون شاهان و سربازان هخامنشي و گلها و مناظر باغها و كوشك ها است .

منبع وبسایت دانشگاه شیراز

[Atash]

مدرسه خان

مدرسه خان از جمله بناهای مدارس معروف و بزرگ علوم فقهی دوران صفویه می باشد که در محله اسحاق بیگ شیراز واقع گردیده است ؛ این بنا به همت الله وردی خان افشار والی شیراز و سپه سالار شاه عباس صفوی بنا گذاشته شد ، پس از مرگ ایشان پسرش سردار نامی ایران ، امام قلی خان در سال ۱۰۲۴ هجری قمری کار بنا را به اتمام رسانده ، زیر بنای این محل که به سبک بناهای درون گرا ساخته شده ۷۶۸۶ متر مربع می باشد.

مشکل بتوان عنوان کرد که اندیشه اسلامی در ایران ابتدا در کدامیک از وجوه به فضا و معماری تبدیل شد . براحتی نمیتوان تکامل و ظهور مقوله هایی چون هندسه ، تعادل ، تقارن ، آب ، نور ، حیات و مرکزیت را بیکدیگر تبدیل کرد . همه عناصر و شگردها در نهایت هنر و خلاقیت توامان کوشیده اند تا اندیشه و تفکر توحیدی و خدای گرایانه ای را در قالب خشت و گل و سنگ و سفال جانی دوباره دهند و به زمان و مکان ترجمه ای کنند خیال انگیز.

مدرسه خان از جمله بناهای مدارس معروف و بزرگ علوم فقهی دوران صفویه می باشد که در محله اسحاق بیگ شیراز واقع گردیده است ؛ این بنا به همت الله وردی خان افشار والی شیراز و سپه سالار شاه عباس صفوی بنا گذاشته شد ، پس از مرگ ایشان پسرش سردار نامی ایران ، امام قلی خان در سال ۱۰۲۴ هجری قمری کار بنا را به اتمام رسانده ، زیر بنای این محل که به سبک بناهای درون گرا ساخته شده ۷۶۸۶ متر مربع می باشد که در زمینی به مساحت ۵۰۰۳ متر مربع در دو طبقه بنا گردیده است ، این بنا دارای یکصد حجره جهت اسکان طلاب بوده که در حال حاضر هفتاد هجره به جای مانده و نیز صحن مدرسه با یک حوض هشت گوش در مرکز و ۴ باغچه در چهار طرف آن به همراه درختان نارنج و نخل مزین گردیده است ، طول صحن ۵۱ متر و عرض آن ۴۵ متر می باشد .

سردر ورودی با تزئینات بسیار عالی و ارتفاع چشم گیر ، با کاشی های هفت رنگ تزیین شده و گل بوته های روی کاشی ها از جمله شاهکارهای هنر و معماری و کاشی کاری بوده همچنین بالای سردر، یک کتیبه با خط ثلث عالی و با قلم درشت نوشته شده که بیانگر ذوق والای هنر مند ایرانی است .

دالان ورودی مدرسه به شکل هشتی با سقفی که با شکل زیبا به صورت گنبدی با کاشی لاجوردی آبی و گل بوته های زیبا مزین شده است .

در زمان ساخت و تا عصر زندیه در طرفین جبهه غربی مدرسه دو گلدسته بلند آجری با تزیینات و کاشی کاری مفصلی وجود داشته که به دلیل مسلط بودن بر ارگ حکومتی کریم خان زند ویران گردیده است ، کاشی کاریهای سقف مدرسه مثل مسجد شیخ لطف الله در اصفهان می باشد ، در حاشیه سقف آیات قرآنی با خط ثلث عالی وجود دارد که در کتیبه آن به سال ۱۰۲۴ هجری قمری نگاشته شده ، بالای دالان ، تالار وسیعی است که روزگاری حکیم ملاصدرا ملقب به صدرالمتألهین فلسفه اشراق در آن تدریس میکرده است .

در ۴ سمت حیاط ۴ طاق نمای بلند با کاشی کاری مزین شده است که فقط سر در غربی آن به تازگی مرمت گشته است.

[Atash]

مجموعه مشیر ( گلشن) - قسمت اول

این مجموعه که بنا بر کتیبه سر در , در سال 1288 (در عهد ناصرالدین شاه قاجار) به امر میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک, والی فارس , احداث شده , از پر کاربردترین بناهای بازار است و کمابیش سالم و بدون تغییر مانده و به خوبی مرمت شده است.

صحن با قاعده کشکولی در میان و فضاهای بسته دو یا چند لایه در اطراف , که خود را از یک سو با خطوط منظم حیاط و از سوی دیگر با خط نامنظم پیرامون وفق داده اند, با بازارچه ای در شرق سرا و هشتی و چهارسو مانندی در جنوب شرقی آن ترکیب کلی طرح را تشکیل می دهند. صحن عنصر اصلی و مقّوم و مرکز توسعه هندسه طرح است : همه حجره های پیرامون بدان رو کرده اند و فضاهای مکث رو به آن نشسته اند و فضاهای حرکتی راه بدان می برند.صحن جداری دو طبقه و پلکانی دارد؛ بدین صورت که طبقه فوقانی قدری عقب نشسته و در جلو آن, راهرو روزباز مهتابی مانندی پدید آمده است . این عقب نشینی در وسط جبهه شمالی رخ نداده است. بدین ترتیب , حجم میانه شمالی بیرون زده جلوه می کند. گنبدی هم که بر فراز این قسمت بنا قرار دارد و از داخل صحن دیده می شود تاکید دیگری است بر اعتبار این نقطه از طرح. اندازه دهانه حجره های هر دو طبقه و ارتفاع قاب آنها متنوع است. این تنوع موزون با بیان قاطع حجم بیرون زده و گنبد مزبور به کمال می رسد و استحکام می یابد . برای بسیاری از حجره ها , از طریق کفش کن, راه غیر مستقیمی به حیاط فراهم کرده اند . عمق حجره های طبقه پایین , به تناسب فاصله میان خط دور زمین از اضلاع صحن در هر نقطه , متفاوت است و بسیاری از آنها پستو دارند.
جبهه شمالی وضع دیگری دارد :فضایی با قاعده هشت و به ارتفاع دو طبقه و طاق گنبدین در میان قرار گرفته است و حجره ها در پیرامون آن نشسته اند. در مجموع , این قسمت طرح به تیمچه کوچکی می ماند که با سرا کاملا ترکیب شده باشد . در مقابل این فضا , در جبهه جنوبی , سه حجره قرار دارد. این حجره ها از حجره های دیگر بزرگ تر و از داخل به هم مرتبط اند. بدین ترتیب, گویی گفتگویی میان این جبهه و جبهه شمالی پدید آمده است.
کنجهای صحن به نحوی پیچیده, و البته هر یک متفاوت با دیگری , طراحی شده و ایوانچه هر کنج بدان عمق بخشیده و تنوع اتصالات را ممکن کرده است :ایوانچه کنج شمال غربی به ورودی حجره های آن قسمت اختصاص دارد؛ ایوانچه کنج شمال شرقی به راهروی باریک و از آنجا به حجره های بزرگ تو درتویی در پس آن, که احتمالا کارگاه یا انبار بوده است, مرتبط می گردد؛ ایوانچه کنج جنوب شرقی مدخل راهرو ظریف و پرکاری است که به دالان یا بازارچه ای به نام " بازار نو مشیر "( در غرب سرا) راه می برد و از این رو, از ورودیهای سراست؛ ایوانچه کنج جنوب غربی مدخل راهرو کوتاه و زیبایی است با طاق رسمی بندی شده, که به هشتی و ازآنجا به سردر مرتبط می شود.
چنان که گفتیم , طبقه بالا نسبت به طبقه پایین از لبه صحن عقب نشسته و بدین صورت , امکان ارتباط آزاد و بی واسطه در میان حجره های طبقه بالا فراهم و ارتباط میان طبقات با حداقل پلکان میسر گردیده است؛ اما شکل هشت گوشه های تیز این هشت گوش با پخهایی کوچک و ملایم تر شده و بعلاوه , امکان تغییر در ضرباهنگ نما در محیط بزرگتر طبقه بالا و نیز امکان تعبیه راههایی دیگر به حجره های پسین کنجها فراهم آمده است.
طرح نما از ظرافت و تنوع خاصی برخوردار است: در درگاهها , از اقسام قوسهای جناغی و کمانی و نیم دایره استفاده شده؛ اما برخلاف معمول , همه قوسهای جناغی در طبقه پایین به کار رفته است. ارتفاع قوسها نیز , بر طبق معمول , با کم شدن دهانه کاهش یافته است؛ اما موقعیت قوس در نما نیز در اندازه ارتفاع آن موثر بوده و از این رو , گاه , ارتفاع قوسهایی با دهانه برابر نیز متفاوت است. بر بالای بعضی قوسها , کتیبه ای از کاشی یا شباک آجری قرار گرفته و لچکی همه قوسها کاشی است. در و پنجره ها همه چوبی است و گره چینی و شیشه های رنگی دارد. در نتیجه, در جوار نمای آجری بنا ترکیبی دلنشین پدید آمده است. دست انداز مهتابی نیز شباک آجری است که چون نواری , اجزای نما را به هم پیوسته است.
در حیاط سازی نیز , مانند دیگر وجوه بنا, حق طرح ادا شده است: آب نمایی مستطیل شکل و وسیع در وسط ؛ چهار باغچه در طرفین شمال و جنوب آن. فروتر نشستن سطح حیاط از تراز کف حجره ها موجب شده است که حجره ها از زاویه دید مناسب به جیاط و آب و سبزه برخوردار شوند. چتر بزرگ و بلند درختان حجره های طبقه بالا را از این نعمت بهره مند می سازد.
مصالح نماهای داخلی نیز عمدتا آجر است که ظرافتهایش در حجره ها و دالانها با طاق و قوسهای پی در پی , و در فضای تیمچه مانند شمالی و ایوانچه کنجهای صحن , با طاق یا نیم طاق و کاربندی عیان شده است . این ظرافت در هشتی به اوج می رسد . این هشتی قاعده ای هشت و نیم هشت دارد و ارتفاعش یک طبقه است. رسمی بندی پخته و متناسب آن به عرق چین ختم می شود. استفاده مناسب از ترکیب چوب و کاشی در نماهای آجری فضایی گرم و صمیمی فراهم آورده است . هشتی از سمت جنوب با فضای واسط کوتاهی به سر در می پیوند. سر در پرکار نیز در خور این سراست و به سر در مساجد تشبه می جوید : نمایی بلند و دو طبقه , با قابهای آجری و نقوش کاشی ؛ قوسی جناغی , با نیم طاق مقرنس کاشی و سکوهایی در طرفین آن.

[Atash]

خانه زینت الملوک

زینت الملوک نام بنایی در شیراز است.

در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زيبا قرار دارد که به دليل سکونت خانم زينت‌الملوک قوامي، دختر قوام‌الملک چهارم، به اين نام معروف است. اين عمارت که به فاصلهٔ يک کوچه با خانه قوام قرار دارد و به وسيلهٔ يک راه زيرزمينی با آن در ارتباط است، در حقيقت اندرونی خانهٔ قوام و محل رفت و آمد محارم بود.

اين بنا از آثار دوره قاجار است. ساخت بنا در سال ۱۲۹۰ هـ.ق به وسيلهٔ علی‌محمدخان قوام‌الملک دوّم آغاز شد و در سال ۱۳۰۷ هـ.ق به وسيلهٔ محمدرضاخان قوام‌الملک سوّم به پايان رسيد.در ورودی خانه زينت‌الملک معرق‌کاری شده است و با عبور از هشتي، يک راهرو با زاويه شمال شرقی به حياط راه می‌يابد. در حياط علاوه بر ازاره‌های سنگی حجاری شده و مشبک، دو باغچه زيبا و حوض بزرگ و کوچک مشاهده می‌شود.

کاشی‌کاری هفت رنگ هلالی که در پيشانی ساختمان جا گرفته از زيبايی خاص برخوردار است و تصاوير خورشيد، دو فرشته، دو شير شمشير به دست همراه با آيه نصرمن‌الله و فتح‌قريب به چشم می‌خورد. به جز ايوان بدون سقف در شرق حياط، در اطراف حياط ۲۰ اتاق وجود دارد که به يکديگر راه دارند. ساختمان غربی بنا دارای تالار شاه‌نشين آينه‌کاری و گچ‌بری با تصاوير اروپايی است.اين ساختمان در سه ضلع دارای زيرزمين بسيار وسيع و گسترده‌ای است که امروزه از آن به عنوان نگارخانه استفاده می‌شود .در این موزه تمامی شخصیت های برجستهٔ شیراز به صورت مجسمه برای بازدید مردم در آمده اند.

در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا قرار دارد كه به دلیل سكونت خانم زینت الملوك قوامی، دختر قوام الملك چهارم، به این نام معروف است. این عمارت كه از آثار دوره قاجار است به فاصله یك كوچه با خانه قوام قرار دارد و به وسیله یك راه زیر زمینی با آن در ارتباط است، در حقیقت اندرونی خانه قوام ، و محل رفت و آمد محارم بود. ساخت بنا در سال 1290هـ . ق به وسیله علی محمدخان قوام الملك دوم آغاز شد و در سال 1307 هـ . ق به وسیله محمدرضا خان قوام الملك سوم به پایان رسید. در ورودی خانه زینت الملك معرق كاری شده و با عبور از هشتی، یك راهرو با زاویه شمال شرقی به حیاط راه می یابد.
در حیاط علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبك، دو باغچه زیبا و حوض بزرگ و كوچك مشاهده می شود. كاشی كاری هفت رنگ هلالی كه در پیشانی ساختمان جا گرفته از زیبایی خاص برخوردار است و تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست همراه با آیه" نَصرُ مِن الله و فتّح قریب" به چشم می خورد. به جز ایوان بدون سقف در شرق حیاط ، در اطراف حیاط 20 اتاق وجود دارد كه به یكدیگر راه دارند. ساختمان غربی بنا دارای تالار شاه نشین آینه كاری و گچبری با تصاویر اروپایی است.

این ساختمان در سه ضلع دارای زیرزمین بسیار وسیع و گسترده ای است كه امروزه از آن به عنوان نگارخانه استفاده می شود.


Click here to view the original image of 700x467px and 69KB.

[Atash]

تاريخچه شهر تاريخي بيشاپور
اين شهر تاريخي كه حدود دويست هكتار و سعت دارد در فاصله 23 كيلومتري شمال غربي شهر فعلي كازرون قرار دارد . بنابراطلاعات دقيق و مكتوب كه در مركز شهر بر روي دو ستون يادبود نوشته شده ، اين شهر در زمان شاپور اول ( 272-241 ميلادي ) دومين و يكي از مقتدرترين پادشاهان ساساني و توسط يك معمار سوري بنام « اپساي » دبير طراحي و ساخته شد. و بنا برهمين كتيبه ، شاپور در سال 24 سلطنتش از شهر بيشاپور بازديد نموده است .
صرف نظر از اينكه خاستگاه دولت ساساني سرزمين فارس بوده ، آب فراوان ، هواي مساعد ، زمين هاي حاصلخيز ، چشمه ها و موانع طبيعي و قرار گرفتن در مسير جاده شاهي ، باعث شد شاپور پس از پيروزي بر والرين (امپراطور روم) اين محل را براي بناي شهري كه نام خود را برآن نهاد ، انتخاب نمايد.
اين شهر در كنار شهرهائي همچون استخر، داراب گرد ، اررجان ، اردشير خوره از مهمترين شهرهاي استان فارس در عهد ساساني بوده و تا زمان سلطنت بهرام دوم رونق خود را حفظ كرد ، اما پس از آن به علت توجه پادشاهان ساساني به غرب قلمرو خود ( تيسفون ) رونق آن كمتر شد . با ورود اسلام به ايران به تدريج رونق و آبادي از اين شهر رخت بر بست و به جاي آن گازرگاه ( كازرون فعلي) رونق مي يابد اما در هر حال بيشاپور همچنان به حيات خود ادامه مي دهد ، به طوري كه در قرون سوم تا پنجم هجري قمري اين شهر مورد ستايش مورخان وجغرافي دانان بزرگي چون استخري ، ابن بلخي و... قرار گرفته است .

تاريخچه حفاري در شهر بيشاپور
در بين سالهاي 1319 – 1314 هجري شمسي براي اولين بار ژرژ سال و دكتر گيرشمن نمايندگان اعزامي از موزه لوور پاريس ، اقدام به عمليات كاوش باستان شناسي در اين شهر تاريخي نمودند و بناي رفيع و چهار گوشي را كه با سنگهاي « دوجداره » ساخته شده بود ، آتشگاه ناميدند و تالار عظيم و سر پوشيده وسيعي را به نام كاخ اختصاصي و مكان ديگري را به نام جايگاه نذورات و يك ايوان مزين به موزاييك را به دنياي باستان شناسي و تاريخ معرفي كردند . اين حفاري ها ادامه نيافت و براي مدت 30 سال متوقف گرديد .
سرانجام اداره كل باستان شناسي و فرهنگ عامه تصميم گرفت با اعزام يك گروه باستان شناسي ايراني به سر پرستي دكتر سرفراز عمليات كاوش در بيشاپور را به منظور روشن ساختن چگونگي حفاري هاي گذشته و ظاهر ساختن اسكلت اين شهر آغاز نمايد . در بهمن ماه 1347 هيات باستان شناسي در شهر شاپور مستقر گرديد و شروع به كار كرد . اين عمليات حدود 10 سال به طول انجاميد كه با همت و تلاش شبانه روزي هيات باستان شناسي به ويژه استاد گرانقدر آقاي دكتر سرفراز ، برج و باروي شهر ، معبد آناهيتا ، كاخ شاپور ، مسجد دوره اسلامي ، ستونهاي يادبود و برخي آثار ارزشمند ديگر سر از خاك بيرون آورد. عمليات اين گروه نيز در سال 1357 متوقف گرديد .
مجددا در بهمن سال 1375 عمليات حفاري اين شهر به سر پرستي دكتر سرفراز آغاز گرديد اما در ارديبهشت 1376 متوقف ماند .پس از آن چند فصل حفاري توسط آقايان مهندس مهريار و نوروزي صورت گرفت و از سال 1382 مهندس اميري بعنوان مسئول پروژه بيشاپور تعيين شده است .


مشخصات شهر بيشاپور
شهر تاريخي بيشاپور با موهبتي كه طبيعت زيباي جلگه شاپور در دشت سبز كازرون و رودخانه باصفاي چشمه ساسان در اختيار آن گذارده بود و بااستفاده از فرمها و موتيف هاي تمدنهاي ديگر در امر هنري و تزئيني و بر اساس و خواست و روياهاي بزرگ و جاه طلبانه شاهي ، چنان بادقت طراحي و اجرا شده كه با زيباترين و ثروتمند ترين شهرهاي دنياي متمدن آن زمان مانند انطاكيه عروس زيباي شهرهاي بيزانس ( روم شرقي) رقابت مي كرد و به از آن بود .
شهر بيشاپور براساس طرحي جديد ( هيپوداموس ) به صورت مربع مستطيل ساخته شده و تا قرن هفتم هجري قابل سكونت بوده است . دو خيابان شمالي – جنوبي و شرقي – غربي ، شهر را به چهار قسمت تقسيم نموده و هركدام از اين خيابانها به يكي از دروازه هاي شهر راه داشته است . دروازه اصلي شهر در ضلع غربي بوده كه امروز بقاياي پل آن موجود است . اين شهر از چهار طرف محافظت مي شده است . درضلع شمالي قلعه دختر و ديوار برج مانند ، در ضلع غربي رودخانه شاپور در ضلع شرقي و جنوبي ، خندق از شهر محافظت مي نموده است .
بيشاپور شامل دو قسمت است :
1 – ارگ سلطنتي كه بناهاي شاخص دوره ساساني مثل معبد آناهيتا ، تالار شاپور ، ايوان موزائيك ، كاخ والرين و ... را شامل مي شود
2- قسمت عامه نشين شهر كه بخش و سيعتر شهر را شامل مي شود و در برگيرنده خانه هاي مسكوني ، اماكن عمومي مثل حمام ، كاروانسرا ، بازار و ... مي گردد .
جغرافي دانان مسلمان از بيشاپور به نامهاي به شاپور - به انديوشاپور - ويه شاپور - شاپور - بيشاور - بيشاپور نام برده اند كه همگي نام بيشاپورمركز ايالت و كوره شاپور خوره بوده است .
معرفي آثار تاريخي بيشاپور
شاهكار حجاري هاي عصر ساساني در تنگ چوگان در مجاورت شهر بيشاپور و بركرانه رودخانه شاپور باقي مانده است . شش نقش برجسته در دو طرف تنگ چوگان حجاري شده است ، نقش ها بيانگر پيروزي ها و تاجگذاري پادشا هان ساساني است ازمجموع شش نقش ، سه نقش بيانگر پيروزي شاپور بر والرين امپراطور روم مي باشد و سه نقش ديگر مربوط به پيروزي بهرام دوم برياغيان ، تاج ستاني بهرام اول از مظهر اهورامزدا و پيروزي شاپور دوم بر ياغيان و دشمنان است .




معبد آناهيتا

با توجه به قداست و اهميت آب در آئين زرتشت و دربين آريائي ها ، معابدي براي نيايش و ستايش آب ساخته شد كه معبد آناهيتا ( الهه آب ) يكي از مهمترين آنها به شمار مي آيد. به نظر مي رسد كه شاهان اوليه ساساني هر گز از اجراي اين فريضه ديني كه موجب رضايت خاطر اهورامزدا و جلب قلوب مردم مي گرديد غافل نبوده اند براي ايزد آناهيتا كه فرشته دودمان و پيروزي آنها محسوب مي شد معابد و نيايشگاه ساختند ومقام آن را به درجه اهورا مزدائي ارتقاء دادند . آثار و اسنادي از اين ستايش بر روي پايه ستونهاي مكشوفه شوش و همدان وجود دارد كه اردشير( موسس سلسله ساساني ) مي گويد « ايزدان مهر و آناهيتا مرا ياري كردند » و اضافه مي كند « بشود كه اهورا مزدا ، آناهيتا و ميترا مرا در پناه خود گرفته و از هر كينه و خصومتي حفظ كنند» .
بناي معبد آناهيتا در بيشاپورنه تنها از نظر معماري بي نظير و فوق العاده است ، بلكه از لحاظ رعايت دستگاههاي تنظيم و تقسيم كننده و كنترل جريان اب نيز نظير نداشته است و شايد فقط بتوان آن را با معبد ناهيد استخر مقايسه كرد.
براي ايجاد چنين پرستشگاه عظيم محوطه اي به ابعاد 7×23×27 متر مكعب در عمق زمين خاكبرداري شده و شالوده آن بر طبق نقشه و طرح تنظيمي پيش بيني شده به نحوي گذارده شد تا آب رودخانه شاپور كه در فاصله 250 متري اين مكان قرار دارد انشعابي از آن به درون اين بنا جاري گردد.
البته پيش از احداث اين معبد در اين مكان قنات جريان داشت و معماران و سازندگان ساساني با توجه به گذر آب بگونه اي معبد را انتخاب و شالوده ريزي كرده اند كه از اين موقعيت مناسب حد اكثر استفاده را براي گردش آب در آن به عمل آيد . هنور بقاياي اين قنات قديمي در انتهاي دالان غربي قابل رويت است .
اين بناي مكعب شكل كه از سطح زمينهاي اطراف خود در حدود 6 متر پائين تر ساخته شده از 14 متر ارتفاع آن فقط 8 متر از سطح طبيعي اطراف نمايان بوده و بقيه سطوح به علت سردابه اي بودن در عمق زمين قرار گرفته . در صحن داخلي آن آبگير كم عمقي با گنجايش 60 متر مكعب آب ساخته شده و اطراف آن سكوئي بوجود آمده كه نيايشگران مي توانستند هنگام اجرا ي مراسم مذهبي بر روي آن گرد آيند . اين سكو از قطعات سنگهاي بزرگ حجاري شده فالبي به ابعاد 47×140 سانتي متر ساخته شده است . در وسط هر يك از وروديها مجراي آبي در داخل سنگهاي زير كف پوش درگاه حجاري شده است تا از هر سه طرف بنا، در مواقع لزوم ( احتمالا در اعياد و جشنها و مراسم مذهبي ) آب به درون معبد جاري شود . مجراي خروجي آب چاهيست كه 4 متر عمق دارد و براي احداث آن محوطه اي را به طول و عرض 180 سانتي متر خاكبرداري نموده اند كه با 4 قطعه سنگ 90×90 سانتي متر از نوع سنگهاي كف پوش معبد پوشيده مي شده است به طوريكه هم آهنگي و روپوش چاه با كف آبگير بطور يكنواخت رعايت مي شده و مجراي خروجي آب كاملا از نظر پنهان بوده است . نحوه ورود و خروج آب در اين معبد تابع نظم و ترتيبي خاص بوده كه حتي المقدور آب معبد پاك و تازه باشد و به همان اندازه كه آب از سه طرف وارد مي شود از مجراي سه گانه به تد ريج و غير محسوس به زمين فرو مي رود . دقت و رعايت چنين امري براي گردش آب ، اهميت و احترام خاص مذهبي و توجه به نياي فرشته آب را در آن زمان كاملا نشان مي دهد .. با توصيفي كه به عمل آمد معلوم مي شود كه دراين مكان نوازش و بازي با آب و نيايش آب بيش از هر چيز ديگري مورد توجه بوده است .

جايگاه نذورات ( ستونهاي يادبود)
اين ستونها در حاشيه خيابان شرقي-غربي كه از مركز شهر مي گذرد و خيابان شمالي و جنوبي را قطع مي كند قرار دارد. بر روي اين دو ستون كتيبه اي به خط پهلوي اشكاني و ساساني وجود دارد كه در واقع سند تاريخي شهر سازي بيشاپور است كه متن آن بدين شرح مي باشد : « در فروردين ماه سال 58 از آتش اردشير (در) سال 40 از آتش شاپور از آتش هاي شاهي (در) سال 24 اين تصوير(پيكره) به بغ مزداپرست شاپور شاهان شاه ايران و انيران كه چهره از ايزدان دارد فرزند به بغ مزدا اردشير شاهان شاه ايران كه چهره از ايزدان دارد نوازنده خدايگان پاپك شاه (اين) كار اپساي دبير از شهر حران از خاندان خويش …وبدين روال زماني به بغ مزدا شاپور شاهان ايران و انيران كه چهره از ايزدان دارد (بدين جا آمد) و زماني كه شاهان شاه اين پيكر را ديد (ايستاده) به اپساي دبير سيم و بندگان و كنيزان و باغها و دارائي بخشيد» . تنديسي از شاپور اول در ميان اين دو ستون وجود داشته است كه متاسفانه با گذشت زمان ازبين رفته است . ارتفاع اين ستونها از كف تا انتها به حدود 9 متر مي رسد .

تالار تشريفات
تالار عظيم تشريفات در جنوب شرقي معبد آناهيتا قرار گرفته است . مساحت آن 781 متر مربع است . شايد بتوان آن را در رديف اولين و بزرگترين آثار معماري گنبد دار زمان ساساني محسوب كرد . اين تالار مركب از چهار ايوان متقابل و متقارن است كه بر فراز آن گنبدي شلجمي شكل كه 25 متر ارتفاع داشته قرار دارد . صحن مركزي تالار به صورت مربع شكل است . اين بنا داراي 64 طاقچه است كه با موتيف هاي مختلف گچ بري نظير برگ كنگر ’ برگ مو (درخت انگور) و نقوش تزئيني به صورت طرحهاي چليپا شكل كه نشان دهنده خلاقيت معماران عصر ساساني است تزئين يافته و با گچ بريهاي زيبا تزئين شده است .

ايوان موزائيك
اين ايوان داراي 25/11 متر طول و 6/10متر پهناست و با طاق هلالي شكل پوشش يافته بود. در كف اين ايوان با مزائيك هاي رنگين كه با طرحهاي تزئيني منقوش شده مفروش بوده است . اين موزائيك ها كه از ارزشمند ترين و نفيس ترين آثار بدست آمده از شهر بيشاپور است ’ زينت بخش موزه هاي لوور پاريس و موزه ايران باستان تهران است . رنگ هاي به كار رفته در اين موزائيك ها و طراحي زيباي آن بسيار چشمگيراست به طوريكه مجموع اين موزائيك ها به صورت يك فرش يكپارچه زيبا به نظر مي رسيد. هنوز آثار كمي از اين نوع موزائيك ها به صورت نواري در كناره هاي ديوار اين ايوان وجود دارد .

[Atash]

خبر: مرمت خانه منسوب به سعدی

به نقل از روابط عمومي اداره‌كل ميراث فرهنگ، صنايع دستي و گردشگري استان فارس، ، ‌با توجه به اهمیت خانه منسوب به سعدی شیرازی به‌ویژه از جنبه فرهنگی با توجه به انتساب آن به شخصیت ادبی مشهور ایران و جهان، سعدی شیرازی مرمت این خانه تاریخی در دستور کار قرار گرفت که هم‌اکنون عملیات مرمت آن در حال انجام است.
روابط عمومی اداره‌کل میراث فرهنگ، صنایع دستی و گردشگری استان فارس اعلام کرد احیای پوشش سقف بنا در ضلع‌های شمالی، شرقی و غربی، تعمیرات استحکام‌بخشی و کف‌سازی زیرزمین ضلع شرقی، تعمیرات کف‌فرش اتاق‌های ضلع شرقی، تعمیرات سرویس‌های بهداشتی قدیمی، بهسازی کف‌فرش ورودی و کف‌سازی و تعمیر سنگ‌های ازاره و همچنین آجرکاری و بندکشی از جمله برنامه‌های مرمتی این بنا است که با اعتباری بالغ بر 370 میلیون ریال درحال اجرا است. خانه منسوب به سعدی شیرازی (خانه مدحت) در کوچه پشت مسجد نو شیراز واقع شده است.
طرح کلی معماری بنا فضاهایی است که در چهارسوی حیاط مستطیل شکل ایجاد شده است. در جهبه شمالی بنا، از طریق یک راهروی مرکزی وارد اتاق‌ها می‌شویم که دو اتاق سه دری در طرفین راهرو قرار گرفته است. در سمت شرق حیاط نیز اتاق سه دری و راهرو و در جبهه غربی یک اتاق با ارسی‌های زیبا خودنمایی می‌کند. در قسمت زیرین سه ضلع شمال، غرب و شرق، نیز زیرزمین‌ها قرار گرفته که با نورگیرهای مشبک سنگی، زیبایی خاصی به حیاط داده است.
موضوع انتساب این خانه به شیخ اجل سعدی شیرازی شاعر بلندآوازه قرن هفتم و صاحب دو اثر نفیس گلستان و بوستان در سال‌های اواخر دهه 30 ه.ش به‌صورت رسمی‌ قوت گرفت و در سال‌های دهه 50 شمسی بار دیگر به‌صورتی گسترده‌تر و فراگیرتر مطرح می‌شود و شخصیت‌های علمی ‌و فرهنگی بسیاری در همان زمان سعی می‌کنند، مستندانی در این زمینه ارائه کنند.

[Atash]

ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید
هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

آرامگاه «شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی» در 4 کیلومتری شمال شرقی شهر شیراز، در دامنه ی کوه فهندژ، انتهای خیابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا قرار گرفته است.

سعدی در این مکان که ابتدا به صورت خانقاه بود، اواخر عمر خود را گذرانده و سپس در همانجا به خاک سپرده شد.
برای اولین بار در قرن هفتم هجری، آرامگاهی بر فراز مزار سعدی توسط «خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی»، وزیر معروف آباقاخان ساخته شد.
در سال 998 به حکم «یعقوب ذوالقدر»، حکمران فارس، خانقاه شیخ را ویران کردند و اثری از آن باقی نگذاشتند.
ولی در سال 1187 هجری به دستور «کریمخان زند»، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر با 2 طبقه بر فراز مزار سعدی بنا شد.
طبقه ی زیرین، راهرویی بود که پلکان طبقه ی دوم از آنجا شروع می شد و در دو طرف آن، دو اطاق کرسی دار ساخته شده بود.
در اطاق سمت شرقی راهرو، گور سعدی قرار داشت و نرده ای چوبین آن را فراگرفته بود.

قسمت غربی راهرو نیز به موازات قسمت شرقی، شامل دو اطاق می شد، که بعدها «شوریده»(فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اطاق غربی این قسمت مدفون شد. طبقه ی بالای ساختمان نیز همانند طبقه ی زیرین بود، با این تفاوت که بر روی اطاق شرقی که قبر سعدی در آنجا بود، به احترام شیخ اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه ی دو طبقه ارتفاع داشت.
این بنا در دوره ی قاجاریه (سال 1301) توسط «فتحعلی خان صاحبدیوان» مرمت شد و چند سال بعد نیز «حبیب الله خان قوام الملک» دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد، و تولیت آن به «آخوند ملا زین العابدین شیرازی» سپرده شد.
بنایی که در زمان کریمخان ساخته شده بود تا سال 1327 ه.ش. برپا بود.
در سال 1329 به کوشش «علی اصغر حکمت» و توسط انجمن آثار ملی ایران، بقعه ی کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه 1331 برگزار گردید.
ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن «آندره گدار» فرانسوی است. ساختمان به سبک ایرانی است با 8 ستون از سنگ های قهوه ای رنگ که در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی است اما در داخل هشت ضلعی می باشد با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی.

بنا در سمت چپ به رواقی متصل می شود که در آن هفت طاق وجود دارد که با کف سازی سیاه رنگ به آرامگاه شوریده شیرازی پیوند می خورد. این آرامگاه در یک اتاق قرار دارد و کتیبه ای بر سر در آن است که شاعر را معرفی می کند و شعری از خود شاعر بر کاشی های سرمه ای بر روی دیوار نوشته شده است.

ساختمان جدید آرامگاه محوطه ای در حدود 10395 متر مربع دارد. که در حدود 257 متر مربع زیربنای اصلی آرامگاه می باشد. ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم می باشد که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است. بر روی آرامگاه گنبدی از کاشی های فیروزه ای رنگ ساخته شده است. سنگ های پایه های بنا، سیاه رنگ است و ستون ها و جلوی ایوان از سنگ قرمز مخصوصی ساخته شده است. نمای خارجی آرامگاه از سنگ معروف تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است.
سنگ قبر در وسط عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی های فیروزه ای رنگ تزیین شده است. در هفت ضلع ساختمان، هفت کتیبه قرار دارد که از قسمت هایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب گردیده و به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده است. متن یک کتیبه دیگر از «علی اصغر حکمت» است که در مورد چگونگی ساخت بقعه توضیحاتی داده.

در ضلع غربی، قصیده ای با مطلع زیر دیده می شود :

خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست
پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

در ضلع شمال شرقی ابیاتی از بوستان با این مطلع نوشته شده :

الا ای که بر خاک ما بگذری
به خاک عزیزان که یاد آوری

در ضلع جنوب شرقی، کتیبه ای دیگر از گلستان با این عبارت به چشم می خورد :
یاد دارم که با کاروان همه شب رفته بودم ...

در ضلع جنوب غربی، غزلی از بدایع با این مطلع نوشته شده :

ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی
تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

در ضلع شمال غربی ایوان (نزدیک آرامگاه شوریده) دوازده بیت از قصیده ای با مطلع زیر به چشم می خورد :

خاک من و توست که باد شمال
می ببرد سوی یمین و شمال

در ضلع شرقی نیز دوازده بیت از قصیده ای به خط نستعلیق و با این مطلع دیده می شود :

بسی صورت بگردیده است عالم
وز این صورت بگردد عاقبت هم

در ضلع شمال غربی، غزلی از طیبات به خط «شاهزاده ابراهیم سلطان» فرزند «شاهرخ تیموری» و با این مطلع حک شده است :

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

«علی اکبرخان قوام الملک شیرازی»، سنگ قبر کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است، بر روی قبر شیخ نصب کرد و کتیبه ی زیر را که از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی بر آن نگاشت :

کل شی هالک و انت الباقی
کریم السجایا، جمیل الشیم نبی البرایا، شفیع الامم
...

در جلوی این رواق، حوضی قرار دارد که در آن سکه می اندازند.
در عمق ده متری صحن آرامگاه قناتی وجود دارد که آب آن دارای مواد گوگردی و جیوه می باشد، آب این قنات به درون حوضی که آن را «حوض ماهی» می نامند و در زیر زمین جریان دارد می ریزد این حوض در سمت چپ آرامگاه واقع است و در داخل به شکل هشت ضلعی است.
حوض ماهی زیربنایی در حدود 30.25 مترمربع دارد و با 28 پله به صحن آرامگاه وصل می شود، مشهور است که سعدی نزدیک زاویه ی خود، حوضچه هایی از سنگ مرمر ساخته بوده که آب در آن ها جریان داشته است. شستشو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزء معتقدات مردم شیراز بوده است



کاشی کاری های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است، در سال 1372 توسط استاد کاشی کار «تیرانداز» طراحی شده و توسط میراث فرهنگی اجرا گردیده است بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین آن قرار دارد. زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده است.
دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که مربوط به دفتر است و ساختمان دیگری که کتابخانه ی عمومی سعدیه است و ساختمانی دیگر که سرویس بهداشتی در آن وجود دارد.

محوطه ی باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده است. در وسط حیاط دو حوض مستطیل شکل، با جهت شمالی - جنوبی در دو طرف محوطه ی آرامگاه قرار دارد و حوض دیگری در جهت شرقی - غربی در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده است.

بر روی درب ورودی سعدیه این بیت به چشم می خورد :

ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید
هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

قطعه هایی از کتیبه ی سنگی مربوط به سر در آرامگاه که متعلق به زمان کریمخان زند بوده و در اثر سانحه ای در گذشته های دور شکسته شده، هم اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده است. این قطعه ضمن خاکبرداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمده است. بر روی سنگ مذکور قسمتی از شعر سعدی به خط ثلث عالی نوشته شده است با این مطلع :

الهی به عزت که خوارم مکن
به ذل گنه شرمسارم مکن

در اطراف مقبره، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند که بنا به وصیت خود، در آنجا مدفون شده اند.

آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ 53.8.20 به شماره ثبت 1010.3 در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده است

[f.seventeen]

سلام، شما برری کامل یکی از خونه های سنتی شیراز رو دارید؟ ممنون میشم از راهنماییتون